Anioły w sztuce

W liturgii Kościół łączy się z aniołami, by uwielbiać trzykroć świętego Boga; przywołuje ich obecność (w Supplices Te rogamus...- "Pokornie Cię prosimy..." z Kanonu rzymskiego, w In paradisum deducant te angeli...- "Niech aniołowie zawiodą cię do raju...",w liturgii pogrzebowej lub w "Hymnie cherubinów" w liturgii bizantyjskiej) oraz czci szczególnie pamięć niektórych aniołów (św. Michała, św. Gabriela, św. Rafała, Aniołów Stróżów)"
(Katechizm Kościoła Katolickiego, 335).

Św. Brygida powiada, że gdyby człowiek mógł zobaczyć anioła w całym blasku jego urody, umarłby ze szczęścia. A św. Anzelm dodaje, że aniołowie nigdy nie pokazywali się ludziom w swym pełnym blasku, bo ludzie nie zdołaliby znieść bijącej od nich jasności.

Dlatego też sztuka chrześcijańska może oddać jedynie odblask prawdziwej chwały duchów czystych, a nie ich rzeczywiste piękno. Mimo to artyści już od czasów Starego Testamentu próbowali przybliżyć ludzkiej wyobraźni sylwetki aniołów, przedstawiając ich zazwyczaj w postaci ludzkiej z charakterystycznymi skrzydłami, symbolizującymi nieustanną gotowość niebieskich posłańców do spełniania woli Bożej i do niesienia pomocy ludziom.

Z polecenia Bożego, przekazanego przez Mojżesza, Żydzi wykonali złote posągi dwóch Cherubinów, które strzegły przebłagalni i Arki Przymierza. Również w świątyni Salomona nie brakowało przedstawień Bożych posłańców. Kościół Nowego Przymierza przejął zwyczaj ozdabiania świątyń ich wizerunkami - został on potwierdzony przez Sobór Nicejski II w roku 787. Obrazy i rzeźby, przedstawiające aniołów, nie stanowią wyłącznie ozdoby, lecz raczej ważny element w architekturze sakralnej, sprzyjający modlitwie, pobudzający do większej wiary i pobożności. Dlatego też sztuka chrześcijańska nieodłącznie towarzyszyła liturgii: postacie anielskie widzimy najczęściej w ołtarzach, na tabernakulach, monstrancjach, puszkach.

Najpowszechniej spotykane w sztuce atrybuty aniołów to skrzydła, o których znaczeniu już wspomnieliśmy. Artyści różnie podchodzili do przedstawienia ubioru aniołów: jedni przedstawiali ich w zbroi rycerskiej (Zastępy Boże, hufce niebieskie), inni w białych szatach (symbol niewinności), jeszcze inni - przepasanych tylko szarfą (oznaczającą - podobnie jak skrzydła - gotowość do spełniania Bożych rozkazów). Trzymane w dłoniach przez niektórych aniołów przedmioty przypominają ich misję: miecz - wyraz karzącego gniewu Bożego; narzędzia Męki Chrystusa - miłosierdzie; waga - sprawiedliwość; kajdany - wyzwalająca z niewoli grzechu moc Boża; trąba - przypomnienie Sądu Ostatecznego.

Kalendarz liturgiczny Kościoła katolickiego wspomina świętych Archaniołów, Michała, Rafała i Gabriela, oraz Świętych Aniołów Stróżów. Uroczystość św. Michała Archanioła ustanowił papież Gelazy I w roku 493 po sławnym ukazaniu się św. Michała na górze Gargano. Początkowo podczas tej uroczystości czczono wszystkich aniołów. Później wyodrębniono z niej dwa odrębne święta: pierwsze pozostało świętem ku czci św. Michała i dziś obchodzimy je 29 września, drugie poświęcono Aniołom Stróżom, a wprowadził je papież Paweł V w roku 1608 na prośbę cesarza Austrii. Początkowo dzień ten (2 października) obchodzono tylko w Austrii, potem cześć Aniołów Stróżów rozeszła się na cały Kościół.

Oprócz specjalnych dni im poświęconych aniołowie mają swe stałe miejsce w kulcie chrześcijańskim - przyzywamy ich wstawiennictwa i pomocy w liturgii eucharystycznej oraz w czasie obrzędów pogrzebowych. W pobożności ludowej utrwaliły się na dobre takie modlitwy, jak "Anioł Pański" - modlitwa polecona do powszechnego odmawiania przez papieża Benedykta XIV w 1742 roku - czy "Aniele Boży, Stróżu mój" - modlitwa, której uczą się chyba wszystkie dzieci.

Aniołowie mają również swoje niezastąpione miejsce w żywotach świętych i podaniach chrześcijańskich.